Ναοί & Μονές στη Λέσβο
Ιερά Μονή Λειμώνος – Αγίου Ιγνατίου:Βρίσκεται στο κέντρο του νησιού και σε απόσταση 3χλμ Β.Δ. της κωμόπολης Καλλονής εντός λεκανοπεδίου. Το Καθολικό της τιμάται στο όνομα των Παμμεγίστων Ταξιαρχών. Χτίστηκε το 1523 από τον Μητροπολίτη Μηθύμνης Ιγνάτιο Αγαλιανό, του οποίου το όνομα τιμάται σήμερα. Κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν το μοναδικό πνευματικό κέντρο του νησιού ( εδώ λειτούργησε σχολείο αρρένων κατά τον 16ο αιώνα ).Το Καθολικό είναι ένας επιβλητικός ναός ρυθμού τρίκλιτης βασιλικής, με ξυλόγλυπτο επίχρυσο τέμπλο, ενώ στην εσωτερική του επιφάνεια υπάρχουν τοιχογραφίες αγιορείτικης τεχνοτροπίας του 1800. Διαθέτει πλούσια βιβλιοθήκη με 5.000 τόμους -από το 1502 έως σήμερα-, χειρόγραφα από τον 9ο έως τον 19ο αιώνα, πατριαρχικά συγγίλια και σουλτανικά φιρμάνια. Το αρχαιότερο βιβλίο είναι ένα Ευαγγέλιο του 9ου αιώνα, γραμμένο με χρυσόξανθο μελάνι.Παράλληλα λειτουργούν: Μουσείο Εκκλησιαστικής και Λαϊκής τέχνης με εντυπωσιακό πλούτο εκκλησιαστικών σκευών, εικόνων, ιερατικών αμφίων και άλλων ξυλόγλυπτων αντικειμένων, και το μοναδικό στην Λέσβο Γεωλογικό Μουσείο ( 1990 ), όπου παρουσιάζονται τα κυρίαρχα Λεσβιακά πετρώματα, καθώς και ορυκτά-μεταλλεύματα του νησιού. Η Μονή αποτέλεσε σημαντικό κέντρο θρησκευτικής, εθνικής, πνευματικής, εκπαιδευτικής και φιλανθρωπικής δράσεως κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, ενώ ακόμη και σήμερα συνεχίζει να αναπτύσσει φιλανθρωπική δράση με την λειτουργία γηροκομείου και μικρού ζωολογικού κήπου. Επίσης στην έκτασή της περιλαμβάνεται πληθώρα παρεκκλησίων με βυζαντινή αρχιτεκτονική δομή.
Παναγίας Μυρσινιώτισσας: Βρίσκεται σε μικρή απόσταση ( 4 χλμ ) από την περιοχή Καλλονής. Είναι εξαρτώμενη από την Ιερά Μονή Λειμώνος, Βυζαντινού ρυθμού, η οποία ανασυστήθηκε από τον Άγιο Ιγνάτιο ( 1523 ) προς τιμή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Στο εσωτερικό της υπάρχουν ανεκτίμητης αξίας φορητές εικόνες Βυζαντινής τεχνοτροπίας, παλαιό ξυλόγλυπτο τέμπλο και σημαντικές τοιχογραφίες. Στα πλαίσια του φιλανθρωπικού της έργου οργάνωσε και λειτούργησε στον χώρο της σχολείο θηλέων κατά τον 16ο αιώνα, σημαντική συνδρομή στην πνευματική καλλιέργεια των υποδουλωμένων Ελλήνων στους Τούρκους κατακτητές.
Παναγίας Γλυκοφιλούσας: Βρίσκεται στην Πέτρα χτισμένη πάνω σε βράχο, όπου έχουν λαξευτεί 114 σκαλοπάτια που οδηγούν στην εκκλησία. Η πρώτη εκκλησία πιθανότατα χτίστηκε το 1609 ως το Καθολικό γυναικείας Μονής. Το κτίριο ανήκει στην Γενουάτικη εποχή και αυτό αποδεικνύεται από την ύπαρξη οικόσημου των Γατελούζων, που βρέθηκε σε πλάκα του λιθόστρωτου του περιβόλου. Εντός της εκκλησίας υπάρχουν σπάνιες εικόνες Βυζαντινές και ένας ωραιότατος επισκοπικός θρόνος. Η εξαίρετα οχυρή του θέση ωθεί στην αναζήτηση της κτίσης του στην περίοδο των συχνών πειρατικών επιδρομών της Υστεροβυζαντινής περιόδου. Ο Ναός δέχθηκε επισκευή το 1840. Δέχεται μεγάλο αριθμό επισκεπτών και προσκυνητών, ειδικά κατά την περίοδο του πρώτου δεκαπενθημέρου του Αυγούστου ( εορτασμός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ). Αξίζει να σημειωθεί ότι η θέα που προσφέρεται από τον περίβολο είναι καταπληκτική, καθώς συνδυάζει την γραφικότητα του οικισμού της Πέτρας, του Αιγαίου Πελάγους και μικρών βραχονησίδων της περιοχής.
Αγίου Νικολάου: Βρίσκεται στην Πέτρα, κοντά στον πλάτανο του χωριού. Πρόκειται για μονόκλιτη βασιλική του 17ου αιώνα, γεμάτη από τοιχογραφίες. Το δάπεδο του ναΐσκου είναι πλακόστρωτο, ενώ το ξύλινο επίχρυσο τέμπλο, καθώς και ο 500 χρόνων επισκοπικός θρόνος και τα περίτεχνα μαρμάρινα μανουάλια θαμπώνουν τον επισκέπτη. Από τις θαυμάσιες τοιχογραφίες ξεχωρίζει η σπάνια και ίσως μοναδική σε ναό, απεικόνιση του απαγχονισμού του Ιούδα.
Παναγίας Γοργόνας: Βρίσκεται Β.Δ. της Μυτιλήνης και σε απόσταση 48 χλμ, εντός του γραφικού λιμενίσκου της Σκάλας Συκαμινιάς, χτισμένη πάνω σε μικρό βράχο, παραθαλάσσια. Ονομάζεται Παναγία Γοργόνα από την ομώνυμη εικόνα που παρουσιάζει την Παναγία με ουρά γοργόνας ( έργο αγνώστου λαϊκού ζωγράφου ), προστάτιδα των ψαράδων, εικόνα που δικαιωματικά αποτέλεσε πηγή έμπνευσης του ομώνυμου λογοτεχνικού αριστουργήματος του διακεκριμένου Λέσβιου συγγραφέα Στρατή Μυριβήλη.
Ταξιάρχη Μιχαήλ Μανταμάδου: Βρίσκεται σε πολύ μικρή απόσταση από την κωμόπολη Μανταμάδος, στη θέση “Λεσβάδος”. Πρόκειται για Βυζαντινό Μοναστήρι που ερημώθηκε -πιθανότατα- με την κατάληψη του νησιού από τους Τούρκους ( 1462 ). Διατήρησε όμως από τότε την μοναστηριακή του παράδοση, ενώ τα κελιά και ο περίβολος επίσης διατηρούν την μοναστηριακή τους δομή. Ο μοναστηριακός Ναός ανοικοδομήθηκε εκ βάθρων το 1879. Κατά τα μέσα του19ου αιώνα συντηρούσε λίγους μοναχούς στα κελιά του, όπως πληροφορούν οι εκκλησιαστικοί κώδικες. Μεταξύ των παλαιών εικόνων του Ναού διακρίνεται εντός κουβουκλίου, μπροστά στο τέμπλο και προς το νότιο κλίτος, η ανάγλυφη εικόνα του Ταξιάρχη Μιχαήλ, η οποία σύμφωνα με την παράδοση φιλοτεχνήθηκε από πηλό και αίμα των σφαγιασθέντων μοναχών κατά την καταστροφή του από τους Τούρκους. Προκαλεί δέος με το αυστηρό ύφος του Αρχαγγέλου, τα μεγάλα μάτια και το μαύρο -από το χρόνο και την λειτουργική χρήση – χρώμα, με το μεγάλο πρόσωπο, τη φοβερή ρομφαία και τα επιχρυσωμένα φτερά. Η εικόνα καλύπτεται από τόξο, πάνω στο οποίο υπάρχουν μικρές αγιογραφικές παραστάσεις. Η ανάγλυφη αυτή εικόνα, για την οποία τόσα θρυλούνται και στην οποία οφείλει την θρησκευτική του αίγλη το προσκύνημα, είναι καθαρά Βυζαντινής τεχνοτροπίας καθώς έχει φιλοτεχνηθεί και βάσει σχετικών προτύπων. Επίσης στον Ναό φυλάσσεται σαν εθνικό και θρησκευτικό κειμήλιο ο αρχιερατικός σάκος του εθνομάρτυρα Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγηρίου του Ε΄. Η εκκλησία γιορτάζει την Κυριακή των Μυροφόρων, με μεγάλο θρησκευτικό και εμπορικό πανηγύρι συνοδευόμενο με ζωοθυσία και κατόπιν παρασκευή του παραδοσιακού φαγητού “κισκέκ” ( κρέας με σιτάρι ) το οποίο διανέμεται εθιμοτυπικά στους προσκυνητές. Αξιοπρόσεκτη είναι και η εικόνα του Αρχαγγέλου ( γιγαντιαίων διαστάσεων ) στην κύρια είσοδο της Μονής, καθώς και ο περίβολος κατάφυτος από πράσινο και με περίτεχνα λιθόκτιστα δρομάκια, αλέες, βρύσες, κ.α.
Ι.Ν. Αγίου Στεφάνου-Μανταμάδου: Βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του νησιού, κοντά στην κωμόπολη Μανταμάδος. Είναι σταυροειδής εγγεγραμμένη βασιλική και κατασκευάστηκε στους υστεροβυζαντινούς χρόνους. Είναι μικρών διαστάσεων και έχει οικοδομηθεί από λαξευτούς δόμους ροδόχρωμου τραχείτη. Αρχικά σκεπαζόταν με τρούλο, ο οποίος είχε ήδη καταρρεύσει στα μέσα του 19ου αιώνα, όταν επισκέφτηκε τον ναό ο περιηγητής Newton. Η στέγη ανακατασκευάστηκε από τους κατοίκους της περιοχής, με την τοποθέτηση ξύλινων δοκών και κάλυψη με κεραμίδια. Στην ανατολική πλευρά ξεχωρίζουν οι τρεις μικρές ημικυκλικές αψίδες του Ιερού, ενώ «τυφλά» αψιδώματα διακοσμούν το βόρειο και νότιο τοίχο. Νεώτερη κατασκευή είναι επίσης το στεγασμένο προστώο, στα δυτικά του ναού. Στους τοίχους του βρίσκονται ενσωματωμένα αρχιτεκτονικά μέλη παλαιότερου ναού και μια ρωμαϊκή επιγραφή.
Περιβολής: Βρίσκεται στα Β.Δ. του νησιού και σε απόσταση 3 χλμ από την κωμόπολη `Αντισσα, στην όχθες του ποταμού Βούλγαρη. Πρόκειται για ανενεργή – σήμερα – γυναικεία Μονή αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου. Είναι Βυζαντινού ρυθμού, που ανασυστήθηκε κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ( 1630 ), με την επισκευή και ανακαινισμό του Καθολικού Ναού, σύμφωνα με τα πρότυπα Μεταβυζαντινών βασιλικών μικρών διαστάσεων. Το όνομά της “Περιβολή” ( περίφραχτο οχύρωμα ) και τα λείψανα αμυντικού πύργου στον περίβολό της, συνδέονται άρρηκτα με την αμυντική συνήθεια των κατοίκων κατά τα τελευταία Βυζαντινά χρόνια κατά πειρατικών επιδρομών και λεηλασιών. Ενδιαφέρουσες είναι οι εικόνες του ξυλόγλυπτου τέμπλου και οι τοιχογραφίες που ανάγονται στον 16ο αιώνα. Διαθέτει ξενώνα και προαύλιο με πλουσιότατη βλάστηση, καθώς βρίσκεται χτισμένη δίπλα στην όχθη ποταμού.
Πιθ
αρίου: Μετά από μισάωρη διαδρομή μέσα στον κάμπο βορειοανατολικά της Ερεσού, φτάνει κανείς στην καταπράσινη κοιλάδα, όπου είναι χτισμένη η Μονή Πιθαρίου. Βρίσκεται σε μια βαθιά χαράδρα Β.Α. της κωμόπολης Ερεσός και σε απόσταση 3χλμ. από αυτήν. Πανέμορφο, σπάνιο για την περιοχή τοπίο, με πλατάνια και λεύκες δίπλα στον ποταμό Χαλαντρα. Το όνομά της οφείλεται στο φυσικό σχήμα του τόπου όπου είναι οικοδομημένη. Είναι αφιερωμένη στους Ταξιάρχες και η ίδρυσή της θα πρέπει να αναζητηθεί στα Μεσαιωνικά χρόνια, ενώ η πρώτη ανασύστασή της κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Πρόκειται για Βυζαντινή Μονή που διαθέτει μια πληθώρα ανεκτίμητων εικόνων, εκκλησιαστικών σκευών και τοιχογραφιών. Το 1938 είχε ιδρυθεί Εκκλησιαστικό Σωφρονιστήριο, το οποίο λειτούργησε έως το 1940. Είναι ανδρική Μονή και σήμερα ανακαινίζεται.
Μονή Υψηλού: Βρίσκεται χτισμένη στην κορυφή του βραχώδους βουνού Όρδυμνος, στα όρια των Μητροπολιτικών περιφερειών Μυτιλήνης – Μηθύμνης, μεταξύ Άντισσας και Σιγρίου, αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη Θεολόγο. Χτισμένη αρχικά το 1101 αποτεφρώθηκε το 1834 ώστε να ξαναχτιστεί το 1967. Η εκλογή της θέσης που κατέχει, μαρτυρεί την Μεσαιωνική της προέλευση (γύρω στο 800μ.Χ.), ενώ ανασύσταση έγινε κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, τον 16ο αιώνα. Το Καθολικό της διακρίνεται για τις αγιογραφίες του και ιδιαίτερα του τέμπλου του, που είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη το Θεολόγο του οποίου η μνήμη τιμάται στις 8 Μαΐου, καθώς και του παρεκκλησίου των Αγίων Πατέρων. Στο αρχείο της φυλάσσονται πολύτιμα χειρόγραφα, ενώ στο σκευοφυλάκιο ιερά άμφια και λειψανοθήκες. Από την απελευθέρωση της Λέσβου και μετά παρουσίασε έντονη κοινωνική και φιλανθρωπική δραστηριότητα. Αρχικά ο δρόμος για το μοναστήρι αποτελούταν από 3.000 σκαλιά που αργότερα όμως έγινε δρόμος ως συνέπεια της αυξημένης επισκεψιμότητας του χώρου.
Άγιος Ραφαήλ περιοχής Θερμής: Βρίσκεται Β.Α. και σε απόσταση 12 χλμ από την Λεσβιακή πρωτεύουσα και 3 χλμ από τον οικισμό της Θερμής, χτισμένη πάνω σε ελαιόφυτο ύψωμα, που φέρει το όνομα “Καρυές” Η σημερινή Μονή χτίστηκε στην θέση Παλαιοχριστιανικής βασιλικής, λείψανα της οποίας υπάρχουν στον χώρο : τοιχογραφίες, κόκκινο πλακόστρωτο δάπεδο, η στοά αγιάσματος, καθώς και η εικόνα του Παντοκράτορα ( 14ος αιώνας ), φύλλα μεμβράνης από χειρόγραφο Ευαγγέλιο και άλλα αξιόλογα εκκλησιαστικά αντικείμενα. Στην μοναστηριακή της ζωή διακρίνουμε τρεις περιόδους : ( α ) από τον 10ο αιώνα έως το 1235 -έτος καταστροφής της από πειρατική επιδρομή – με τελευταία ηγουμένη την Αγία Ολυμπία, ( β ) από το 1433 έως το 1463 – έτος καταστροφής της από τους Τούρκους κατακτητές – με τελευταίο ηγούμενο τον Άγιο Ραφαήλ και ( γ ) από το 1962 έως σήμερα. Πρόκειται για γυναικεία Μονή, η οποία ανεγέρθηκε και λειτουργεί προς τιμή του Αγίου Ραφαήλ – τα άγια λείψανα του οποίου βρέθηκαν στο χώρο, μαζί με των Αγίου Νικολάου και Αγίας Ειρήνης, οι οποίοι μαρτύρησαν το 1463 – βάσει Ν.Δ. του 1962. Αρχικά ανεγέρθηκε το Καθολικό και ακολούθησε η ανέγερση κελιών, ξενώνων και του ναού της Αγίας Μαγδαληνής. Όλες οι εργασίες και διακοσμήσεις έγιναν με εισφορές και δωρεές χριστιανών και με τις φροντίδες επιτροπής της Ιερής Μητρόπολης Μυτιλήνης. Τα εγκαίνια της Μονής έγιναν το 1969. Η μοναστική αδελφότητα – έως σήμερα – βρίσκεται υπό την άγρυπνη πνευματική χειραγωγία της ηγουμένης Ευγενίας Κλειδαράς, με σημαντικότατη προσωπική συμβολή στον τομέα των θεολογικών μελετών και έργων. Η πίστη που εκδηλώνεται στους φερώνυμους Αγίους της Μονής, Ραφαήλ, Νικόλαο και Ειρήνη την καθιέρωσε ως πανχριστιανικό προσκύνημα. Αξιοσημείωτο είναι και το φυσικό περιβάλλον, μέσα στο οποίο βρίσκεται χτισμένη η Μονή : πλούσια χαρακτηριστική βλάστηση ελαιοδέντρων και καταπληκτική θέα στο Αιγαίο και στα απέναντι Μικρασιατικά παράλια. Η Μονή σήμερα με τους συμπληρωματικούς χώρους και περιβόλους αποτελεί έναν μικρό οικισμό της περιοχής, που κατά πολύ συμβάλλει στην οικονομική ευημερία των ευρύτερων οικισμών με την αθρόα συρροή προσκυνητών και κυρίως κατά τους εαρινούς και θερινούς μήνες.
Παναγίας Τρουλλωτή: Ο ναός βρίσκεται χτισμένος στην περιοχή της Θερμής πάνω σε γραφικό ύψωμα. Έχει ρυθμό Βυζαντινής βασιλικής και αποτελεί το παλαιότερο Ορθόδοξο Χριστιανικό κτίσμα μετά την Μονή Περιβολής, που σώζεται σχεδόν αυτούσιο από την Βυζαντινή εποχή στην Λέσβο. Σύμφωνα με την παράδοση, χτίστηκε τον 8ο αιώνα. Ο Ναός – ο οποίος είναι εμφανές ότι έχει χάσει την αρχική αρχιτεκτονική του μορφή από μεταγενέστερες παρεμβάσεις- είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Ονομάστηκε “Τρουλλωτή” διότι τον θόλο του τρούλου κοσμεί η εικόνα της Θεοτόκου Παναγίας και όχι της συνηθέστερης εικόνας του Παντοκράτορα.
Παναγίας Αγίας Σιών – Αγιάσου: Το όνομα “Αγία Σιών” επικρατούσε ως η επίσημη ονομασία της Λεσβιακής κωμόπολης Αγιάσος. Το όνομα αυτό προήλθε από την παλιά εικόνα του προσκυνήματος της Παναγίας, φιλοτεχνημένη από τον Ευαγγελιστή Λουκά, που κατά την ιερή παράδοση ο ιερομόναχος Αγάθωνας την μετέφερε το 803 από την Ιερουσαλήμ, που ως γνωστόν ονομάζεται Αγία Σιών. Η σκήτη του Αγάθωνα σύντομα έγινε τόπος προσκυνήματος και πυρήνας διαμόρφωσης της σημερινής κωμόπολης της Αγιάσου. Το 1170 χτίστηκε η εκκλησία της Παναγίας. Κατά τον 16ο και 17ο αιώνα απέκτησε μοναστηριακή μορφή και μεγάλη θρησκευτική αίγλη. Κατά τον 18ο αιώνα ο αγροτικός οικισμός αλλάζει μορφή, επεκτείνεται και η ευρύτερη περιοχή παίρνει το όνομα Αγιάσος. Η σημερινή εκκλησία χτίστηκε το 1814 και η οριστική διάλυση της Μονής επέρχεται στις αρχές του 19ου αιώνα. Εκτός από την εν λόγω εικόνα στον ναό, υπάρχουν και άλλες που αποτελούν σημαντικά δείγματα της Βυζαντινής και Μεταβυζαντινής περιόδου. Επίσης η εκκλησία στεγάζει Εκκλησιαστικό Μουσείο με μια σημαντική συλλογή χειρογράφων, σκευών και άλλων εκκλησιαστικών αντικειμένων. Παρουσιάζεται ιδιαίτερα αυξημένη προσκυνηματική κίνηση, με αποκορύφωμα την περίοδο του πρώτου δεκαπενθημέρου του Αυγούστου ( εορτασμός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ).
Αρχαγγέλου Γαβριήλ: Βρίσκεται 6χλμ νότια της Μυτιλήνης, στο προάστιο Καγιάνι ή Ταξιάρχες. Οικοδομήθηκε το 1903 και είναι ο τρίτος κατά σειρά Ναός στην θέση παλαιοτέρων. Είναι Βυζαντινού ρυθμού, σταυροειδής με τρούλο Γοτθικού ρυθμού. Όλη η στέγη του Ναού στα κλίτη έχει θαυμάσια σταυροθόλια, διακοσμημένα με γύψινες παραστάσεις. Το δάπεδο καλύπτεται με πλάκες από άσπρο μάρμαρο και στο μέσον υπάρχει λαξευμένος δικέφαλος αετός. Το τέμπλο και ο δεσποτικός θρόνος -διασωθέντα έργα του παλιού ναού- είναι ξυλόγλυπτα των αρχών του 18ου αιώνα. Ο Ναός είναι πλούσιος σε ιερές εικόνες, σκεύη και τοιχογραφίες. Ετησίως δέχεται μεγάλο αριθμό προσκυνητών. Το προαύλιο του έχει καταπληκτική θέα προς το λιμάνι της Μυτιλήνης και το Αιγαίο.
Αγίας Μαρίνας: Μετά τους Ταξιάρχες και χαμηλά στο χωριό βρίσκεται η Τρίκλητη Βασιλική της Αγίας Μαρίνας που κτίσθηκε στα 1797. Έχει ωραιότατο ξυλόγλυπτο τέμπλο και δεσποτικό του 1839. Στην εκκλησία έχουν εντοιχιστεί αρχιτεκτονικά μέλη (θωράκια, αμφικιονίσκοι κ.α.) από τον Βυζαντινό ναό που βρίσκεται ψηλά στην Αμαλή (Παναγία της Αμαλής) σε μια υπέροχη θέα μέσα στα Πεύκα. Η εκκλησία και ο περίβολός της έχουν χαρακτηρισθεί αρχαιολογικοί χώροι.
Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Αθανασίου: Βρίσκεται στο κέντρο της Μυτιλήνης, κοντά στην περιοχή του νότιου λιμανιού. Οικοδομήθηκε κατά το τέλος του 16ου αιώνα σε σχήμα σταυροειδές, τρίκλιτης βασιλικής. Είναι αφιερωμένος στον Άγιο Αθανάσιο και στον Ναό φυλάσσονται τα ιερά λείψανα του νεομάρτυρα Αγίου Θεοδώρου του Βυζαντίου – πολιούχου της Μυτιλήνης – ο οποίος απαγχονίστηκε από τους Τούρκους το 1795. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο χαρακτηρίζεται ως ένα από τα ωραιότερα έργα της Μεταβυζαντινής περιόδου ( 1738 ), ενώ η εικόνα του Ιησού είναι ένα Μικρασιατικό κειμήλιο αναγόμενο στον 16ο αιώνα. Επίσης το καμπαναριό είναι γοτθικού ρυθμού με ύψος 33μ.
Αγίου Θεράποντα: Αποτελεί σημείο επιβλητικό στην περιοχή του λιμανιού και είναι ο μεγαλύτερος Ναός της πόλης. Χτίστηκε το 1860 σε ρυθμό σταυροειδές Βυζαντινό. Εδώ φυλάσσονται τα λείψανα του Μητροπολίτη Ιγνατίου Ουγγροβλαχίας, που ανέπτυξε έντονη εθνική δράση. Ανάμεσα στις αξιόλογες εικόνες του Ναού, ξεχωρίζουν δυο Βυζαντινές, του Ιησού Χριστού (14ος αιώνας ) και του Ιωάννη Θεολόγου ( 15ος αιώνας ).
Αγίων Θεοδώρων: Πρόκειται για μια από τις παλαιότερες εκκλησίες της πόλης και είναι χτισμένη στο άκρο της αρχαίας πόλης. Οικοδομήθηκε κατά την Βυζαντινή εποχή και ανοικοδομήθηκε το 1759 σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής, κατόπιν καταστροφής από πυρκαγιά. Στο Ναό υπάρχει η αρχαιότερη εικόνα του Αγίου Θεοδώρου του Νεομάρτυρα-πολιούχου της Μυτιλήνης – με τις εννέα σκηνές του μαρτυρίου του.
Αγίων Αποστόλων: Βρίσκεται κοντά στον Μητροπολιτικό Ναό και έχει οικοδομηθεί το 1815. Εξαιρετικού ενδιαφέροντος είναι το τέμπλο, καθώς και οι τοιχογραφίες. Στον περίβολο υπάρχει κτίριο με όλη την απαραίτητη υποδομή, το οποίο χρησιμοποιείται ως αίθουσα χριστιανικών – πνευματικών εκδηλώσεων (διαλέξεων, συνεδρίων κ.λπ.) από την Ιερά Μητρόπολη Μυτιλήνης.
Αγίου Νικολάου: Βρίσκεται στην περιοχή του παλαιού λιμανιού, στην Επάνω Σκάλα. Το κύριο κτίριο ήταν Οθωμανικό τέμενος, το οποίο μετατράπηκε σε Ναό το 1929, με σκοπό την κάλυψη των θρησκευτικών αναγκών των κατοίκων του προσφυγικού συνοικισμού της περιοχής.
Μεταμορφώσεως Σωτήρος: Βρίσκεται στην ανατολική έξοδο της πόλης στην περιοχή “Θέρμα Κουρτζή”. Πιθανολογείται ότι στην θέση του υπήρχε Ναός αφιερωμένος στον Απόλλων ή Ήρα.
Αγίας Βαρ
βάρας: Βρίσκεται στο χωριό Πάμφιλα. Είναι ένας επιβλητικός ναός του 20ου αιώνα, του οποίου το ιερό τέμπλο είναι ανάγλυφο, κατασκευασμένο από λευκό μάρμαρο και φιλοτεχνημένο από τον διακεκριμένο Έλληνα γλύπτη Γ. Χαλεπά. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μικρή μαρμάρινη δεξαμενή νερού στο εσωτερικό του ναού, καθώς και οι αξιόλογες αγιογραφίες και οι ιερές εικόνες.
Άλλοι ναοί της πόλης είναι του Αγίου Γεωργίου και Αγίου Συμεών στο κέντρο της πόλης, της Αγίας Τριάδας -υπό κατασκευή στον λοφίσκο της Αγίας Κυριακής, σύμφωνα με τα πρότυπα αγιορείτικης αρχιτεκτονικής -, της Ζωοδόχου Πηγής στο δρόμο προς την δυτική έξοδο της πόλης, του Αγίου Ιωάννη στη θέση Πυργέλια Μυτιλήνης, των Αγίων Πατέρων στον Χάλικα, της Θεοτόκου στην Χρυσομαλλούσα και πολλά άλλα διάσπαρτα παρεκκλήσια αφιερωμένα στην τιμή διαφόρων Αγίων και Οσίων, ενδεικτικά της βαθιάς πίστης που διακρίνει τους κατοίκους της Λέσβου.
Ιερά Μονή Δαμανδρίου: Μεταξύ Βατερά και Πολυχνίτου σε δρόμο δευτερεύοντα συναντάμε την βυζαντινής ρυθμού μονή Δαμανδρίου. Είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Έχει διατυπωθεί η άποψη ότι η Μονή οικοδομήθηκε στα μέσα του 14ου αιώνα. Πρόκειται για Βυζαντινή Μονή, που στο εσωτερικό της – όπως μαρτυρούν απομεινάρια – ήταν χτισμένα τα ναϋδρια του Αγίου Γεωργίου και των Μυροφόρων. Η Μεσαιωνική Μονή ερημώθηκε τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας και ανασυστήθηκε πιθανότατα τον 17ο αιώνα. Από τα μέσα του 19ου αιώνα προχωρούσε σταθερά προς την ερήμωση λόγω έλλειψης μοναχών και για τον λόγο αυτό το 1958 συστήθηκε στο χώρο της γηροκομείο, το οποίο όμως καταργήθηκε στα τέλη του περασμένου αιώνα. Στο εσωτερικό του Καθολικού υπάρχουν καταπληκτικές αγιογραφίες βυζαντινής τεχνοτροπίας και αξιόλογα εκκλησιαστικά αντικείμενα.
Ιερά Μονή Αγ. Γεωργίου: Πρόκειται για μια από τις αρχοντικότερες και πλουσιότερες εκκλησίες του Ελλαδικού χώρου. Είναι τρίκλητη βασιλικού ρυθμού, με εντυπωσιακή αρχιτεκτονική και αισθητική. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο, το καμπαναριό που χτίστηκε το 1892 και είναι το πιο όμορφο του νησιού, οι πάμπολλες κολόνες και οι πολλές αξιόλογες εικόνες, από τις οποίες ξεχωρίζει μια που παρουσιάζει την Δευτέρα Παρουσία και την Μέλλουσα Κρίση (σήμερα έχει μεταφερθεί στο Βυζαντινό Μουσείο της Μυτιλήνης), προκαλούν τον θαυμασμό στους επισκέπτες.